ภาษีจากการซื้อขายหุ้นในการลงทุนระหว่างประเทศ

Case Study

“บุคคลธรรมดามีถิ่นที่อยู่ในต่างประเทศขายหุ้นของตนเองที่มีอยู่ในบริษัทจำกัดที่อยู่ในประเทศไทย”

“บริษัท A จัดตั้งขึ้นตามกฎหมายของต่างประเทศ ขายหุ้นบริษัท ก. ให้แก่บริษัท ข. ที่ตั้งขึ้นตามกฎหมายไทย”

ภายใต้กฎหมายไทยและอนุสัญญาภาษีซ้อน เมื่อนักลงทุนได้รับเงินได้จากการซื้อขายหุ้นในการลงทุนระหว่างประเทศจะมีภาระภาษีอย่างไร

บทความนี้กล่าวถึงภาระภาษีเงินได้ของนักลงทุนที่ได้รับจากการซื้อขายหุ้นในการลงทุนระหว่างประเทศ โดยเงินได้ที่ใช้เป็นฐานในการคำนวณภาษีเป็นเงินได้ประเภท “ผลได้จากทุน” (Capital Gains) ซึ่งหมายถึง กำไรที่เกิดขึ้นจากผลต่างของราคาขายทรัพย์สินที่สูงกว่าราคาต้นทุนที่ผู้ขายต้องนำมาเสียภาษีเงินได้ ทั้งนี้ กำไรจากการซื้อขายหุ้นถือเป็นเงินได้พึงประเมินตามมาตรา 40 (4) (ช) แห่งประมวลรัษฎากร และเป็นเงินได้ตามข้อ 13 (ผลได้จากทุน) ของอนุสัญญาภาษีซ้อน 

1. ผลได้จากทุนภายใต้อนุสัญญาภาษีซ้อน

ผลได้จากทุนตามข้อ 13 ของอนุสัญญาภาษีซ้อนเป็นเงินได้ที่เกิดจากธุรกรรมการขาย (Alienation) ซึ่งต้องมีการโอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินที่ขายจากผู้ขายไปยังผู้ซื้อ และทรัพย์สินที่ขายต้องไม่ใช่สินค้า (Goods) ที่ผู้ขายได้ขายอยู่แล้วเป็นปกติในธุรกิจการค้า แต่เป็นการขายทรัพย์สินประเภททุน ทั้งนี้ หากเป็นการขายสินค้าที่เป็นธุรกิจหลักของกิจการ เงินได้ที่ได้รับจากธุรกรรมดังกล่าวถือเป็นเงินได้ประเภทกำไรจากธุรกิจซึ่งอยู่ภายใต้ข้อ 7 (กำไรจากธุรกิจ) ของอนุสัญญาภาษีซ้อน  

1. การขายทรัพย์สินตามข้อ 13 ได้แก่ 
2. การขายอสังหาริมทรัพย์[1] (ข้อ 13 วรรค 1) เช่น การขายอาคารสำนักงานเก่า
3. การขายสังหาริมทรัพย์ของสถานประกอบการถาวรหรือฐานประกอบการประจำ (ข้อ 13 วรรค 2) เช่น การขายคอมพิวเตอร์และอุปกรณ์คอมพิวเตอร์ของบริษัท
4. ยานพาหนะที่ใช้ในการขนส่งระหว่างประเทศรวมทั้งอุปกรณ์และเครื่องมือที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการขนส่งระหว่างประเทศ (ข้อ 13 วรรค 3) เช่น การขายเรือ เครื่องบิน ตู้สินค้า ที่ใช้ในการขนส่งระหว่างประเทศ 
5. การขายทรัพย์สินอื่น นอกเหนือจากที่ระบุไว้ข้างต้น เช่น การขายหุ้นหรือหลักทรัพย์ เครื่องใช้ส่วนตัว 
   1. สิทธิในการจัดเก็บภาษีสำหรับผลได้จากทุนกรณีประเทศไทยเป็นประเทศแหล่งเงินได้[2]
6. กรณีขายอสังหาริมทรัพย์ที่ตั้งอยู่ในประเทศไทย หรือขายสังหาริมทรัพย์ของสถานประกอบการถาวรหรือฐานประกอบการประจำที่ตั้งอยู่ในประเทศไทย โดยผู้ขายเป็นผู้มีถิ่นที่อยู่ในประเทศคู่สัญญาของไทย ให้ทั้ง 2 ประเทศมีสิทธิเก็บภาษีได้ตามกฎหมายภายในของตน และให้ประเทศคู่สัญญาของไทย (ประเทศถิ่นที่อยู่ของผู้ขาย) ขจัดภาษีซ้อน 
7. กรณีขายเรือหรือเครื่องบินรวมทั้งอุปกรณ์หรือเครื่องมือที่ใช้ในการขนส่งระหว่างประเทศ โดยผู้ขายเป็นผู้มีถิ่นที่อยู่ในประเทศคู่สัญญาของไทย และผู้ซื้อเป็นผู้มีถิ่นที่อยู่ในประเทศไทย ให้ประเทศถิ่นที่อยู่ของผู้ขายเก็บภาษีจากเงินได้ดังกล่าวได้เพียงฝ่ายเดียว ในกรณีนี้ประเทศไทยยกเว้นการเก็บภาษีจึงไม่มีภาษีซ้อนเกิดขึ้น
8. กรณีขายสังหาริมทรัพย์อื่น อนุสัญญาภาษีซ้อนแต่ละฉบับอาจกำหนดไว้แตกต่างกันดังนี้
9. ประเทศถิ่นที่อยู่ของผู้ขายมีสิทธิเก็บภาษีได้เพียงฝ่ายเดียว ประเทศไทยยกเว้นการเก็บภาษี กรณีนี้ไม่มีการเก็บภาษีซ้ำซ้อน เช่น อนุสัญญาภาษีซ้อนที่ไทยทำไว้กับเดนมาร์ก ฝรั่งเศส เยอรมนี เป็นต้น 
10. ประเทศถิ่นที่อยู่ของผู้ขายมีสิทธิเก็บภาษีได้เพียงฝ่ายเดียว เว้นแต่กำไรจากการขายหุ้นหรือหลักทรัพย์ ประเทศไทยในฐานะประเทศแหล่งเงินได้ยังคงมีสิทธิเก็บภาษีได้ตามกฎหมายภายใน โดยมีเงื่อนไข เช่น

• หุ้นที่จำหน่ายเป็นหุ้นของบริษัทที่มีทรัพย์สินส่วนใหญ่เป็นอสังหาริมทรัพย์ที่ตั้งอยู่ในประเทศไทย หรือมีทรัพย์สินที่เป็นอสังหาริมทรัพย์ที่ตั้งอยู่ในประเทศไทยที่มีมูลค่าหรือราคาเกินกว่าร้อยละที่กำหนด (ส่วนใหญ่กำหนดไว้ 50%) ของทรัพย์สินทั้งหมดของบริษัท ได้แก่ อนุสัญญาภาษีซ้อนที่ไทยทำไว้กับแคนาดา สิงคโปร์ ฮ่องกง เป็นต้น
• ผู้ขายถือหุ้นในบริษัทในประเทศไทยมากกว่าจำนวนร้อยละที่กำหนด (เช่น 25%) ได้แก่ อนุสัญญาภาษีซ้อนที่ไทยทำไว้กับเกาหลีใต้ เมียนมา สวิสเซอร์แลนด์ เป็นต้น
• ผู้ขายเป็นผู้มีถิ่นที่อยู่ในประเทศไทยในช่วงระยะเวลาที่กำหนดก่อนการขายหุ้น (เช่น 5 ปี) หรือได้ถือครองหุ้นไม่เกินระยะเวลาที่กำหนดนับแต่ได้หุ้นมาจนขายหุ้นนั้นไป (เช่น 1 ปี) ได้แก่ อนุสัญญาภาษีซ้อนที่ไทยทำไว้กับนอร์เวย์ เนเธอร์แลนด์ ไอร์แลนด์ อังกฤษ และไอร์แลนด์เหนือ เป็นต้น  

1. ทั้ง 2 ประเทศยังมีสิทธิจัดเก็บภาษีได้ตามกฎหมายภายในของตน ได้แก่ อนุสัญญาภาษีซ้อนที่ไทยทำไว้กับจีน ญี่ปุ่น มาเลเซีย สหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย อินโดนีเซีย เป็นต้น 
   1. หลักเกณฑ์การพิจารณาว่ากำไรจากการขายหุ้นหรือหลักทรัพย์เป็นกำไรจากธุรกิจหรือผลได้จากทุน

ในกรณี (ข) และ (ค) ที่ทั้งประเทศถิ่นที่อยู่และประเทศแหล่งเงินได้สามารถเก็บภาษีได้นั้น จะมีภาระภาษีซ้อนเกิดขึ้น และประเทศถิ่นที่อยู่ของผู้ขายจะเป็นผู้ขจัดภาระภาษีซ้อนดังกล่าว 

กำไรจากการขายหุ้นหรือหลักทรัพย์จะถือเป็นผลได้จากทุนตามข้อ 13 ของอนุสัญญาภาษีซ้อน เมื่อผู้ขายไม่ได้ทำการซื้อขายหลักทรัพย์เป็นปกติในธุรกิจการค้า โดยสามารถพิจารณาตามแนวทางที่กรมสรรพากรได้วางไว้[3] สรุปได้ดังนี้

1. บริษัทผู้ขายไม่มีใบอนุญาตค้าหลักทรัพย์ (Security Dealings License) และ
2. ไม่มีกฎหมายพิเศษเกี่ยวกับธุรกิจการเงินโดยเฉพาะ (Specific Financial Law) ที่ระบุอย่างชัดแจ้งให้ผู้ขาย

มีอำนาจทำการซื้อขายหลักทรัพย์เป็นกิจการหลักของบริษัทได้ โดยไม่มีใบอนุญาตค้าหลักทรัพย์ 

กรณีที่ไม่เข้าหลักเกณฑ์ข้างต้น ผู้ขายทำการซื้อขายหลักทรัพย์เป็นปกติในธุรกิจการค้า กำไรที่เกิดขึ้นถือเป็นกำไรจากธุรกิจ หากผู้ขายเป็นบริษัทต่างประเทศไม่ประกอบกิจการผ่านสถานประกอบการถาวรในประเทศไทย จะได้รับยกเว้นภาษีเงินได้ตามข้อ 7 (กำไรจากธุรกิจ) ของอนุสัญญาภาษีซ้อน และมาตรา 3 แห่งพระราชกฤษฎีกาฯ (ฉบับที่ 18) พ.ศ. 2505 ผู้ซื้อในประเทศไทยไม่มีหน้าที่หักภาษีเงินได้ ณ ที่จ่าย ตามมาตรา 70 แห่งประมวลรัษฎากร แต่หากผู้ขายทำการซื้อขายผ่านสถานประกอบการถาวรในประเทศไทยจะมีหน้าที่เสียภาษีเงินได้ตามมาตรา 66 วรรคสอง และมาตรา 76 ทวิ แห่งประมวลรัษฎากร ประกอบกับข้อ 7 ของอนุสัญญาภาษีซ้อน และพระราชกฤษฎีกาฯ (ฉบับที่ 18) พ.ศ. 2505

1. การจัดเก็บภาษีสำหรับผลได้จากทุนที่เกิดจากการซื้อขายหุ้น

ตารางต่อไปนี้สรุปภาระภาษีเงินได้สำหรับผลได้จากทุนตามประมวลรัษฎากรและอนุสัญญาภาษีซ้อนกรณีขายหุ้นบริษัทไทย โดยผู้ขายไม่ได้ประกอบกิจการซื้อขายหลักทรัพย์ ทั้งนี้ การขายหุ้นไม่ถือว่าเป็นการขายสินค้าหรือให้บริการในทางภาษีมูลค่าเพิ่มจึงไม่อยู่ในบังคับที่ต้องเสียภาษีมูลค่าเพิ่ม

หมายเหตุ : PIT – ภาษีเงินได้บุคคลธรรมดา; CIT – ภาษีเงินได้นิติบุคคล; DTA – อนุสัญญาภาษีซ้อน

สิทธิในการจัดเก็บภาษีสำหรับผลได้จากทุนภายใต้อนุสัญญาภาษีซ้อนที่ไทยทำไว้กับต่างประเทศ

กรณีขายหุ้นของบริษัทไทย (ประเทศไทยเป็นประเทศแหล่งเงินได้) และผู้ขายเป็นผู้มีถิ่นที่อยู่ในประเทศคู่สัญญาของไทย

[1] อสังหาริมทรัพย์ในข้อนี้มีความหมายตามที่ได้บัญญัติไว้ในข้อ 6 (เงินได้จากอสังหาริมทรัพย์) ของอนุสัญญาภาษีซ้อน ซึ่งกำหนดให้มีความหมายตามกฎหมายภายในของประเทศคู่สัญญาที่ทรัพย์สินนั้นตั้งอยู่ ปศุสัตว์ และเครื่องมือที่ใช้ในการเกษตรและป่าไม้ สิทธิที่อยู่ในบังคับของบทบัญญัติของกฎหมายทั่วไปว่าด้วยทรัพย์สินที่เป็นที่ดิน สิทธิเก็บกินในอสังหาริมทรัพย์ และสิทธิต่างๆ ที่จะได้รับชำระตามจำนวนที่เปลี่ยนแปลงได้หรือจำนวนตายตัวเป็นค่าตอบแทนในการทำงาน หรือสิทธิในการทำงานในขุมแร่ แหล่งแร่ และทรัพยากรธรรมชาติอย่างอื่น (เรือเดินทะเล เรือ และอากาศยาน ไม่ถือว่าเป็นอสังหาริมทรัพย์)

[2] กรณีประเทศไทยเป็นประเทศถิ่นที่อยู่ของผู้ขาย สามารถนำคำอธิบายมาปรับใช้โดยแทนที่คำว่า “ประเทศไทย” ด้วย “ประเทศคู่สัญญาของไทย” และแทนที่คำว่า “ประเทศคู่สัญญาของไทย” ด้วย “ประเทศไทย”

[3] หนังสือกรมสรรพากรที่ กค 0706/5527 ลงวันที่ 4 มิถุนายน 2550

[4] บุคคลธรรมดาอยู่ในประเทศไทยชั่วระยะเวลาหนึ่งหรือหลายระยะ รวมเวลาทั้งหมดถึง 180 วันในปีภาษี (มาตรา 41 วรรค 3)